Rehin Hakkı: Türleri, Şartları ve Kaldırma Süreci

Rehin Hakkı Nedir?

Bir alacaklının alacağını güvence altına almak istemesinden dolayı, borçlunun herhangi bir malını teminat olarak alacaklıya göstermesidir. Yani güvence vermek amacıyla yapılan ve bu malı paraya çevirip borcu tahsil etme hakkı olduğunu gösteren bir teminattır. Rehin konabilmesi için öncelikle alacak hakkı olması ve teminat olarak gösterilmesi gereken mal olması gerekir. 

Rehin Türleri

Rehin konması için birden fazla rehin türü vardır. Bunlardan sisteme ve duruma göre uygun olan rehin türü uygulanır:

• Taşınır rehni

• Taşınmaz rehni

• Ticari işletme rehni

• Alacak rehni

Hangi rehin türü olursa olsun burada amaç alacağın güvence altına alınmasıdır.

Taşınır Rehni

Taşınır bir malın alacak için teminat gösterilmesidir. Bu taşınır mal, borçlu ya da üçüncü kişi tarafından satıldığında elde edilen para ile borç tahsil edilir. Bu amaçla verilen teminat taşınır rehnidir. Rehin sözleşmesinin yapılması ve malın zilyetlik devri ile alacaklıya teslim edilmesi önemlidir.

Taşınmaz Rehni (ipotek)

Taşınmaz rehni olarak da bilinen ipotekte taşınmaz bir malın borç teminatı olarak gösterilmesidir. Ev, bina, ofis veya arsa gibi tapulu bir taşınmaz olması gerekir. Borç ödenmediğinde taşınmazın piyasa koşullarına göre değeriyle satışı yapılır ve borç tahsil edilir. Burada tapu sicilinde tescil ve ipotek sözleşmesi kuruluş için önemli şartlardır.

Ticari İşletme Rehni

Bir ticari işletmedeki herhangi bir unsurların ya da işletmenin tamamının borcun karşılığında teminat olarak gösterilmesi, ticari işletme rehnidir. Burada işletme teslim edilmez. Çünkü makine ya da işletmenin tamamının henüz teslim edilmesi gerekmez.

Alacak Rehni

Alacak rehninde herhangi bir alacak hakkı, başka bir alacağın teminatıdır. Alacak hakkının alacak teminatı olması durumudur. Borç ödenmediğinde rehinli alacak tahsil edilir ve alacak karşılanmış olur. Genelde para ile olan alacaklarda geçerlidir. Rehin sözleşmesi resmiyet kazanması açısından önemlidir. Senet söz konusu ise senet alacaklıya verilir.

Rehin Nasıl Kurulur?

Rehinin kurulması ve resmi olarak geçerli olabilmesi için bazı süreçler vardır. Bunların yalnızca birinin bile olmaması ya da hatalı olması rehinin kurulmasını önler. Bunlar:

• Tarafların aralarında anlaşması

• Zilyetlik devri

• Tapuya tescil

• Noter onayı ve senet düzenlenmesi

Bunların hepsi yasaya uygun şekilde hilesiz olarak yapıldığında rehin resmi olarak kurulur.

Tarafların Anlaşması

Rehin hakkının kurulması için her şeyden önce taraflar arasında anlaşma gerekir. Bunun için de resmiyet kazanması adına rehin sözleşmesi yapılır. Yazılı olan sözleşmenin tapuya tescil edilmesi sözleşmenin geçerliliği için önemlidir. Taraflar bu sözleşmede her konuda detaylı şekilde anlaşmalı ve bunu da sözleşmede belirtmelidir. Belirsiz ya da ucu açık ifadeler ilerde çatışmalara sebep olabilir. Teminat konusu olan mal hakkında karar vermek, sözleşmedeki en önemli detaydır.

Zilyetliğin Devri (Taşınır Mallarda)

Rehin konusu olan malın alacaklıya teslim edilmesi durumu, zilyetliğin devridir. Burada elbette taşınır mallar geçerlidir. Ziynet eşyası gibi mallar alacaklıya teslim edilerek borcun ödenmemesi durumunda satılarak borcun kapatılması sağlanır. Mal fiziki olarak teslim edilemiyorsa senet yoluyla da teslim edilebilir.

Tapuya Tescil (Taşınmazlarda)

Taşınmazlarda rehin kurulacaksa tapuya tescil en önemli adımdır. Tapuya tescil yapılmadan söz konusu ipotek geçerli olmaz. Hukuki olarak alacaklının hak sahibi olabilmesi için yapılan bu tescil işlemiyle üçüncü kişiler de bundan haberdar olur. Borçlu, bu aşamada taşınmazı kullanmaya devam edebilir. Fiziki olarak teslim etmesi gerekmez.

Noter Onayı ve Resmi Senet

Rehin hakkının bazı rehin türlerinde geçerli hale gelebilmesi için noterde onay olması ve resmi senet düzenlenmesi gerekir. Resmi makamlarda genellikle de noterde düzenlenen resmi senet, onaylanmış da olmalıdır. Taşınmaz rehinlerin tamamında ve bazı değerli kağıt gibi rehin türlerinde zorunludur. Bu sayede hem resmi hem de geçerli hale gelir.

Rehin Hakkının Kapsamı ve Sınırları

Rehin hakkı, alacaklının alacağını güvence altına alma durumudur. Rehin edilen mal, borç ödenmediğinde paraya çevrilerek alacak tahsilini sağlar. Rehin hakkının kapsamı hem alacak hem de mal açısından incelenir. Rehin hakkı alacak bakımından;

• Asıl alacağa söz konusu olan borç

• Alacağın faizi

• Rehni paraya çevirirken ortaya çıkan masraflar

• Diğer yan haklar

Bunlar hakkında açık ve net kararlar alınırken bunlarda kanun yoluyla sınırlamalar da olabilir. Mal açısından kapsamları;

• Söz konusu rehin malın bütünleyici parçaları (ayrı olarak verilemez, örneğin araba motoru)

• Eklenti olan eşyalar rehine dahildir.

Bunlar mal üzerinde belirleyici olan kapsamlardır. Rehin hakkının sınırları:

• Belirli bir alacak için geçerlidir.

• Paraya çevrilme ile kullanılabilir.

• Sadece söz konusu olan mal için kullanılır.

• Mal devrolduktan sonra sona ermez. 

• Rehin konusu olan mal yok olursa, rehin ortadan kalkar.

Rehin hakkı ile ilgili sınırlar ve kapsamlar belirtildiği gibi işler.

Teminat Altına Alınan Borç Miktarı

Teminat altına alınan borç, rehin hakkının söz konusu olan borcun güvence altına alınmasıdır. Bu sınırsız bir güvence değildir. Sadece belirlenen borç miktarını ve beraberinde gelen yan hakları içerir. Bu teminat altına alınan borç miktarıdır ve sözleşmede belirtildikten sonra değiştirilemez. 

Teminat altına alınan borç, asıl alacak için oluşturulur. Örneğin sabit bir kredi borcu söz konusudur. Alacaklı daha sonra bu miktarı aşan bir miktar isteyemez. Teminat altına alan borç miktarı ile yan haklar da dahil edilir. Bunlar faizler, masraflar ve gecikme tazminatlarıdır.

Rehinli Malın Satılamaması veya Devri Kısıtlaması

Rehinli malın satışı ya da devredilmesi kanunen mümkündür. Rehinli mal satılabilir, devredilebilir ve mirasçılara geçebilir. Bu işlemlerin hiçbiri rehini ortadan kaldırmaz. Ancak bazı durumlarda rehinli mallarda satma ya da devretmede kısıtlamalar olabilir. Bunlar:

• Sözleşmede taraflar bu yasağa karar verebilir.

• Zilyetliğin devri gerekirse ve zilyetlik alacaklıdaysa mal devredilemez.

• İcra yoluyla paraya çevrildiğinde doğrudan devralınmaz.

Rehinli mal bu durumlarda kısıtlamalara takıldığından satılamaz ve devredilemez.

Ek Alacaklar ve Faizlerin Kapsama Dahil Edilmesi

Rehin hakkı ile sadece asıl alacak değil, ona bağlı olan ek alacaklar da güvence altına alınır. Bunlar genelde faizler, masraflar ve giderlerdir. Yani burada amaç alacak tahsil edilirken ortaya çıkan masraflar ve zararlar da güvence altına alınır. İşleyen faizler, temerrüt faizleri, paraya çevrilme masrafları ve diğer giderler de alacağa dahil edilir.

Rehinli Malın Paraya Çevrilmesi

Alacaklı tarafa borç ödenmemesi durumunda rehin konusu malın satışı ile elde edilen paradan borç ödenir. Burada alacaklının alacağını önce tahsil etme önceliği vardır. Rehinli malın satış tutarından alacak tahsil edilir. İcra dairesinde rehinli mal paraya çevrilirken bazı şartlar vardır. Bunlar;

• Borcun vadesi geçmiş olmalı

• Rehne dayanan bir alacak olmalı

• Rehinli mal yok olmuş olmamalı

• Kanuni olarak belirtilen sürede satış yapılmalı

Bu şartlar sağlandığında başvuru yapılarak ödeme emri için genelde 7 gün verilir ve satış gerçekleştirilir. Satış sonrası elde edilen para, alacaklının borcunu tahsilde kullanılır. Ve ardından rehin hakkı da sona erer.

Borcun Ödenmemesi Halinde İcra Takibi

Alacaklı rehinli malın satılarak tahsil edilmesi yerine rehne dayanmadan direkt olarak karşı takip talebinde bulunabilir. Ancak önce rehni paraya çevirme zorunluluğu vardır. Satış bedeli borcun tamamını kapatmazsa burada takip süresi başlatılabilir. İcra dairesine alacaklının başvurusuyla ödeme emri verilir. Rehinli malın satışından alacaklı borcunu tahsil ettikten sonra para kalıyorsa, bu borçluya verilir.

Rehinli Malın Açık Artırma Yoluyla Satışı

Borç vadesinde ödenmediğinde rehinli malın satışı talep edilir. Bu durumda satış icra dairesinde ve açık artırma yoluyla yapılır. Amaç bu borcun satıştan tahsil edilmesidir. Takip kesinleştikten sonra 1 yıl içinde satış talebinde bulunmak gerekir. Bu durumda rehin hakkı sona ermez ama takip düşmüş olur. Satıştan önce bilirkişi piyasa değerini tespit ettikten sonra belirlenen fiyatla açık artırma yoluyla satış yapılır.

Elde Edilen Bedelden Alacaklıya Ödeme Sırası

Rehinli malın satışından sonra alacaklının ödeme sırasında ilk olarak rehin koyan alacaklı vardır. Eğer birden fazla rehin hakkı varsa rehinin kuruluş tarihi önceliklidir. Birinci sırada ipotek ve rehin hakkı varsa ona ait olur. Rehinli alacaklıların alacağına rehin bedeli yetmediğinde kalan tutar adi alacaklı olur.

Rehin Hakkı Hangi Durumlarda Sona Erer?

Rehin hakkını sona erdiren bazı durumlar vardır. Bunlar doğal yolla olabildiği gibi borçludan ya da alacaklıdan dolayı da olabilir. Bunlar:

• Borcun tamamen kapatılması

• Rehinli malın ortadan kaybolması

• Alacaklının feragati

• Sürenin dolması

Tüm bunlar rehin hakkını sona erdiren durumlardır.

Borcun Tamamen Ödenmesi

Borç tamamen ödendiğinde alacaklı ile arasındaki borç ilişkisi sona erer ve rehin hakkı biter. Rehinli maldaki sınırlamalar ortadan kalkar. Rehinli mal üzerindeki tüm işlemler durdurulur. Alacaklı rehin belgesini iade etmek zorundadır.

Rehinli Malın Yok Olması

Rehinli mal, rehin hakkının konusu olamayacak hale gelirse yok olma konusu gerçekleşir. Rehinli taşınmazın doğal afetle ortadan kalkması, rehinli aracın yanması ya da pert olması, rehinli kıymetli evrakların hükümsüz olması, taşınır rehinli malın (ziynet eşyası gibi) çalınması durumlarında rehin hakkı da ortadan kalkar. Alacaklı artık o mal için öncelikli olmaz ancak borcunu diğer hükümlerle talep edebilir.

Alacaklının Feragati

Alacaklı, kendi isteği ile rehin hakkı olan mal üzerindeki haklarından vazgeçtiğinde rehin hakkı ortadan kalkar. Ancak borç devam eder. Bu durumda alacaklı ya borcunu farklı şekilde alır ya da tamamen borcundan da vazgeçmiş olabilir. Ancak feragat, yalnızca rehin hakkından olur.

Sürenin Dolması veya Terkin İşlemi

Rehin hakkı, süre dolduğunda ya da idari işlemlerle de ortadan kalkabilir. Taraflar sözleşmede rehin hakkı için süre belirledilerse bu süre sonunda rehin hakkı ortadan kalkar. Açıkça sözleşmede süre belirtilmediyse süresiz kabul edilir. Terkin işlemi ise rehin hakkının tapudaki tescilden resmi olarak silinmesi yani fek işlemidir. Bu durumda da rehin hakkı ortadan kalkar. Alacaklı feragat ettiyse tapuda terkin işlemi yapılması gerekir, bu işlem yapılmazsa resmi olarak rehin devam eder.

Rehin ile İpotek Arasındaki Fark

Rehin ve ipotek benzer amaçlarla yapılan ancak şartları birbirinden farklı olan iki hukuki durumdur. Rehin ile ipotek farkı genel hatlarıyla:

• Rehinin konusu taşınır mallar, ipoteğin konusu taşınmaz mallardır.

• Rehinde tescil gerekmez, ipotekte tapuda tescil zorunludur.

• Rehin taşınır rehni hakken ipotek taşınmaz rehni haktır.

• Rehinde alacak ödendiğinde ya da mal satıldığında rehin sora erer, ipotekte ise alacak ödendiyse tapuda terkin gerekir.

• Rehinde mal alacaklıya geçer, ipotekte borçluda kalır.

Rehinde de ipotekte de amaç alacaklının ödenmeyen borcunu tahsil etme güvencesidir. Ancak her ikisinin süreçleri ve yöntemlerinde bazı farklılıklar vardır.

Rehin hakkı kim tarafından kurulabilir?

Rehin hakkı yalnızca malik sahibi tarafından kurulabilir. Eğer varsa onun yasal yetkili temsilcisi de malik adına rehin hakkı kurabilir.

Rehin senedi nedir ve ne işe yarar?

Rehin hakkını resmi hale getiren rehin senedi, rehinli alacaklının hak sahibi olduğunun göstergesidir.

Rehinli mal satılabilir mi?

Evet, yeni malike rehin hakkı geçerek satılabilir.

Rehin hakkı ile alacak hakkı aynı anda sona erer mi?

Evet, alacak ödemesi gerçekleştiğinde alacak hakkı ile rehin hakkı aynı anda sona erer.

Rehin hakkı devredilebilir mi?

Evet, alacak hakkı devrediliyorsa rehin hakkı da onunla devrolur.

Rehinli mal zarar görürse kim sorumludur?

Rehinli mal eğer borçlunun zilyetliğindeyse borçlu sorumludur. Mal alacaklının elindeyken rehinli mal zarar gördüyse alacaklı sorumludur.

Rehin kaldırma işlemi nasıl yapılır?

Alacak ödemesi tamamlandıktan sonra alacaklı tarafından rehin terkin işlemi, yani rehin kaldırma işlemi tapuda yapılır.

Rehin hakkı süresi dolarsa ne olur?

Rehin hakkının süresi dolarsa, rehin sona erer.