Aile Konutu Şerhi: Tapu İşlemleri ve Yasal Koruma

Aile Konutu Şerhi Nedir? 

Türk Medeni Kanunu çerçevesinde yer alan aile konutu şehri işlemi, aile birliğini koruma maksadı ile tapu kütüğünde kayıt edilen özel bir koşuldur. Evliliği sürdüren eşlerin ortak olarak kullandıkları yaşam alanını yani konutu güvenceye alan bir işlemdir. Eşlerden biri konuta tapu kaydında malik olmak ile birlikte malik olmayan eş aile konutu şerhi işlemi yaparak, bu taşınmazın kendi rızası olmadan satış, devir veya ipotek edilmesini engelleme hakkına sahip olur. 

Aile Konutu Şerhinin Amacı 

Amaç eşler arasındaki bir problem durumunda veya boşanma gibi bir durumda aile yaşamını korumak olmak ile birlikte aile konutu şehri ipotek, devir veya satışı engelleyen bir durumdur. Temelde eş ve çocukların bir konut içerisinde barınma hakkını koruma mantığı yer alır. 

Aile konutu şerhi ile birlikte özellikle de aşağıdaki maddelerde ifade edilen faydalar elde edilir. 

• Yapılan işlem taşınmaz üzerinde sahipliği bulunmayan eşin haklarını kanunen koruma altına alırken, malik olmayan eşin konut üzerinde bir hak sahibi olmasına imkan tanır. 

• Şerh koyulması ile birlikte sahipliği bulunmayan eş resmi olarak hakkını kanıtlayan bir belge elde eder. Bu belge bir mahkeme süreci yaşandığında veya resmi kurum işlemlerinde hukuki dayanak oluşturur. 

• Üçüncü kişilere satış, devir veya banka nezdinde ipotek gibi işlemler gerçekleştirilmesi açısından konutun kullanılması için her iki eşin rızası gerekliliğini ortaya çıkarır. 

• Aile hukuku çerçevesinde ise eşler arasında adalet oluştururken, evlilik süresince aile konutunun korunarak yaşamın istikrarını sağlar.

Aile Konutu Şerhi Nasıl Konulur?

Şerh koyulması için resmi kayıtlarda işlem oluşturulması açısından tapu üzerinde işlem gerçekleştirilir. Bu açıdan taşınmazın aile konutu olduğunu kaydedebilmek açısından malik durumda bulunmayan eş veya her iki işin bir arada tapu sicil müdürlüğüne başvuru gerçekleştirmesi gerekecektir. Talep edilen evraklar hazırlanarak, evraklar tapu sicil müdürlüğüne teslim edildiğinde müdürlük belge incelemeleri yaparak uygunluk kararı verir. 

Tapu müdürlüğü teslim edilen belgeler ve talebi incelemeye koyarak inceleme sonucunda olumlu bir yanıt verirse, kabul edilen talep ile birlikte aile konutu şerhi için işlem başlatılır. İşlem sırasında olumlu sonuç taşınmazın tapu kaydına işlenirken, bu sayede konut artık aile konutu şeklinde resmen kaydedilir. Bu kayıt evliliğin devam ettiği müddet boyunca geçerliliğini korurken, evlilik sonlandıktan sonra ise karşılıklı karar veya dava yolu ile hüküm kaybedilebilir. 

Aile Konutu Şerhi İçin Gerekli Belgeler 

Malik olmayan eş veya her iki eşin birlikte yapacağı başvurularda tapu müdürlüğü tarafından talep edilen belgeler aşağıdaki şekildedir. 

• Mevzu bahis taşınmazın tapu senedi 

• Başvuran eş veya her iki eşin nüfus cüzdanları 

• Evliliği kanıtlar bir nüfus kayıt örneği ya da evlilik cüzdanı 

Nüfus Kayıt Örneği (Evlilik Belgesi İle Birlikte)

Başvuru evrakları içerisinde bulunan nüfus kayıt örneği kişilerin gerçekten evli olduğunu ispat eden niteliktedir. Çünkü bir taşınmaz üzerinde aile konutu şerhi konulabilmesi için mutlak şekilde evlilik belgesi dahil olarak nüfus kayıt örneği ihtiyacı yer alır. 

İkametgah Belgesi 

Bazen eşlerin birden fazla konuta sahip olması gibi durumlarda bu konutlardan sadece birinin aile konutu şerhi ile kayıt altına alınması imkanı yer alır. Özellikle de ikamet edilen konut için bu işlem yapılabilir olduğundan şerh konulması istenilen taşınmaz açısından ikametgah belgesi talep edilebilir. 

Tapu Senedi Fotokopisi 

Başvuru sırasında aile konutu olarak tescil edilecek konutun resmi tapu senedi ibraz edilir. 

Eşlerden Birinin Dilekçesi 

Aile konutu şerhi için konutta malik durumda bulunmayan eş kendi başına veya eşi ile birlikte tapu müdürlüğüne başvuru gerçekleştirebilir. Bu durumda sadece eşlerden biri tarafından yazılmış dilekçe ile başvuru yapılması yeterli olmaktadır. 

Aile Konutu Şerhi Kim Tarafından Konulabilir?

Aile tarafından ikamet edilen bir yapıya sahip olsa da aile konutu şehri talebini gerçekleştirebilecek kişi malik olmayan eştir. Çünkü Türk Medeni Kanunu 185. Maddesi çerçevesinde resmi evlilik bağı bulunan yani evliliği sona ermemiş eşlerde malik olmayan eş başvuru gerçekleştirebilir. 

Aile Konutu Şerhinin Hukuki Sonuçları 

Türk Medeni Kanunu 194. Maddesi çerçevesinde aile konutu şerhi, kanuni bir güvence oluşturmaktadır. Bu çerçevede de ana amaç evlilik birliği dahilinde eşlerin bir arada yaşadığı konutu muhafaza etmek ve bilhassa malik olmayan eşe bir hak tanımaktır. Bu durumda konulan aile konutu şerhi kanunen öncelikli olarak, bir eşin diğer eşten rıza almadan kira sözleşmesi oluşturması, feshetmesi, konutlu devretmesi ve satmasını engelleyebilir. 

Hukuki anlamda eşlerden her ikisi rıza vermediği sürece ya da haksız bir niyet bulunduğu durumda hakim müdahalesi talebi bulunabilir. Malik olmayan eş direkt olarak tapu müdürlüğüne başvurup aile konutu şerhi işlemi yapılmasını isteyebilir. Aile konutu şerhi açıklayıcı bir yapıya sahip olarak; kanunen emredici bir nitelik ortaya koyar ve aile birliğini korumayı amaçlar. Bu sayede işlem özgürlüğünü sınırlandırırken, diğer eşinin rızası şartını ortaya koyar ve üçüncü kişi iyi niyetli olsa dahi işlem geçersizliği sağlar. 

Aile Konutu Şerhi Hangi Durumlarda Kaldırılabilir?

Aile konutu şehri evlilik süresince konutun muhafaza edilerek ailenin korunması için hukuki bir işlem olarak gerçekleştirilse de bazı durumlarda şerh kaldırılması gerekliliği ortaya çıkabilir. 

Eşlerin Boşanması Veya Ölüm Hali 

Evlilik sürecinde aile konutu şerhi tapu siciline işletilmiş olsa da eşler arasında evlenme bağını bozacak şekilde bir boşanma oluştuğunda bu durum ile birlikte şerh kaldırılabilir. Zira çiftler arasında evliliğin iptali veya boşanma sonucu elde edildiğinde mahkeme kararı kesinleştiği an itibari ile aile konutu özelliği otomatik olarak kalkacaktır. Malik konumda bulunmayan eş daha önce aile konutu şerhi koydurmuş ise her iki eşten birinin vefatı sonucunda miras hakkı ortaya çıktığı için vefat otomatik bir şekilde aile konutu şerhinin kalkmasına neden olur.

Mahkeme Kararı Veya Eşin Talebi İle Tapudan Terkin

Mahkeme kararı ile bir aile konutu şerhi işlemi gerçekleştirilmiş ise bu kararın kaldırılarak şerhin kalkması açısından da haklı bir neden ortaya koyularak yine mahkeme kararı alınması gerekir. Yine değişen bir mahkeme kararı örneği açısından da eğer taşınmaz cebri icra yolu ile satışa çıkarılırsa, aile konutu özelliği ortadan kalkar. 

Eşler bir arada karar vererek veya malik olmayan eş gerçekleştirdiği başvuru ile aile konutu şehri işlemi yaptırdıktan sonra yine eşlerden birisi dava yoluna giderek “Aile konutu şehri terkini davası” açabilir. Bu dava sürecinde şerh koyulmuş taşınmazın aile konutu niteliği oluşturmadığı ve taşınmazın bu niteliğini kaybettiği gibi bir durumun ispatı talep edilir.

Konutun Aile Konutu Niteliğini Yitirmesi 

Bir konutun aile tarafından kullanılması durumunda özellikle içerisinde ikamet edilmesi ve eşlerin bir arada yaşaması ile aile konutu şerhi koşulu oluşturulur. Bu anlamda konut bazı koşullarda aile konutu niteliğini yitirdiği için şerh kalkabilir. Örnek olarak yine boşanma durumunda, eşlerden birinin vefatı durumunda, evliliğin iptalinde, malik olmayan eşin şerh koydurması ile birlikte yine kendisinin talebi ile ve aile konutu olarak konutun kullanılmasının terkedilmesi ile şerh kalkabilir. 

Aile Konutu Şerhi Olmadan Yapılan Satışlar 

Eşlerinden birine ait sahipliği yer alan bir taşınmaz aile konutu şerhi koşulu içermemek durumunda tapu işlemleri ile başka bir kişiye satılabilir. Çünkü tapuda bu konuda herhangi bir engel ile karşılaşılmaz. Fakat bu konuda malik olmayan eş işleme itiraz etme hakkına sahip olarak, tapunun eşine yeniden devrini talep edebilir. Çünkü Türk Medeni Kanunu’nun 194. Maddesi aile konutunu korumak için geliştirilmiştir. Hatta bu madde bağlamında aile konutu şerhi konulması şartı bulunmamaktadır. 

Türk Medeni Kanunu çerçevesinde bir konut üzerinde aile konutu şerhi bulunmasa da evlilik halindeki eşlerden birisi diğer eşin satış yaptığı konutta itiraz hakkı ortaya koyabilir. Bu itiraz için eşler tapu müdürlüğüne başvuru gerçekleştirerek ya da mahkeme yolunu tercih ederek şerh talebinde bulunabilirler. Tapuda kayıtlı bir taşınmaz olmak kaydı ile konutun aile konutu vasfını oluşturması durumunda evlilik bağı devam ederken olumlu bir sonuç elde edilebilir. 

Aile Konutu Şerhi Ve Kira İlişkisi

Eğer aile konutu olarak kullanılan konut kira ile kullanılmaktaysa, kira sözleşmesinde taraf konumda yer almayan eş ev sahibine bir bildirim gerçekleştirerek, kendini de taraf ilan eder ve her iki eş bir arada müteselsilden sorumluluk üstlenmeye başlar. Yine aile konutunun aile üyelerinden birinin sahipliğinde bulunması durumu şerh konulması için gereklilik oluştururken, kirada bulunan evde konut şarkı koyulması mümkün değildir. Yani üçüncü bir kişiye ait taşınmazlarda aile konutu kullanımı uzun yıllardır gerçekleştirilse dahi ev sahibinin haklarını sınırlayıcı bir şerh oluşturulamaz. 

Eğer kiralık bir evde ikamet edilirken aile konutu olarak kullanım sağlanıyorsa, kira sözleşmesinde taraf olmayan eş rıza vermeden sözleşme ve fesih yapılamaz. Çünkü bu hak otomatik bir şekilde taraf olmayan eşe verilmiştir ve örnek olarak çekişmeli bir boşanma davası sürecinde taraf olmayan eş sözleşme feshini talep edebilir. 

Aile konutu şerhi işlemi gerçekleştirilen konut, aile üyelerinden birinin mülkiyetinde bulunuyorken; bu konut yine kiraya verilebilir. Yine bu durumda da şerh bulunduğu için her iki eş rıza vermesi gerekirken, eşlerden birinin onayı olmadığında kiralama hukuki geçerliliğini kaybeder. Ancak temel olarak da aile konutu olarak kullanılan ev artık içinde ikamet edilen bir yapıya sahip değilse şerh ortadan kalkabilir. 

Aile konutu şerhi kim tarafından konulabilir? 

Şerh işlemleri konutta malikliği bulunmayan eş tarafından tapu müdürlüğüne başvurularak koydurulabilir. 

Şerh konulması için noter onayı gerekir mi? 

İşlemler tapu müdürlüğüne gerekli evrakların teslim edilmesi ile inceleme sonrasında gerçekleşirken noter onayı gerekmez. 

Malik olmayan eş başvuru yapabilir mi? 

Kanun gereği başvurunun konut üzerinde malik haklarına sahip olmayan eş tarafından yapılması gerekir. 

Aile konutu şerhi ne kadar sürede konulur? 

Başvuru yapılan ildeki tapu müdürlüğünün yoğunluğuna ve işlem sırasına bağlı olarak bazen aynı gün içerisinde veya birkaç gün içerisinde işlem tamamlanabilir. 

Aile konutu şerhi olan ev satılabilir mi? 

Konutun satışı mümkün olsa da üzerinde şerh bulunduğu için satış açısından her iki eşin rızası bulunmalıdır. 

Kiralık evlerde aile konutu şerhi geçerli midir? 

Ailenin kiracı olarak ikamet ettiği konutta üçüncü kişiye ait bir konut durumu bulunduğu için aile konutu şerhi oluşturulamaz. Öte yandan aileye ait bir taşınmazın kiraya verilmesi durumunda da aile ikameti bulunmadığı için aile konutu özelliği bulunamaz. 

Şerh kaldırılmadan ipotek konabilir mi? 

Aile konutu şerhi bulunan bir taşınmazda her iki eşin açık rızası bulunmadan taşınmaz üzerinde ipotek oluşturulamaz. Çünkü taşınmaz üzerinde oluşturulan ipotek geçersizlik ortaya koyar. 

Boşanma sonrası aile konutu şerhi ne olur? 

Mahkeme kararı ile boşanma gerçekleştikten sonra aile yapısı bozulmuş olduğu için aile konutu şerhi otomatik şekilde iptal olur.